Hakimlik Sınavına Kimler Katılabilir?

Hakimlik sınavına kimler katılabilir, adli yargı hakimlik sınavı ile idari yargı hakimlik sınavı için geçerli güncel şartları merak eden çok sayıda hukuk öğrencisi, mezun ve avukat bulunuyor. Özellikle yaş sınırı, eğitim şartları, vatandaşlık ve adli sicil durumu gibi kriterler, başvuru yapıp yapamayacağınızı doğrudan etkiliyor.

Bu yazıda; temel olarak aranan şartları, adli ve idari yargı için farklılaşan kriterleri ve avukatlıktan geçişte uygulanan ek koşulları sade bir dille özetleyeceğiz. Böylece kendi durumunuzu kolayca değerlendirip, hakimlik sınavına kimler katılabilir sorusuna net bir yanıt bulabileceksiniz.

Hakimlik sınavına girmek için temel şartlar neler?

Hakimlik sınavına girmek için aranan temel şartlar, son düzenlemelerle birlikte hakim ve savcı yardımcılığı sistemi esas alınarak belirleniyor. Adli yargı, idari yargı ve avukatlıktan geçiş sınavlarında ana çerçeve 2802 sayılı Kanun ve ilgili yönetmeliklerle çizilmiş durumda. Güncel ilanlarda da bu çerçeve aynen korunuyor.

Genel olarak şunlar aranıyor:

Türk vatandaşı olmak
Belirlenen yaş sınırının altında olmak
Uygun fakülteden mezun olmak veya denklik/eksik ders tamamlama şartını yerine getirmek
Kamu haklarından yasaklı olmamak, yüz kızartıcı suçlardan mahkûm olmamak
Hakimlik görevine engel sağlık durumu bulunmamak
Gerekli ise HMGS veya İYÖS’ten asgari puanı almış olmak

Detaylar, adli yargı, idari yargı ve avukatlıktan geçiş için kısmen farklılaşıyor; ancak çekirdek şartlar bu eksende toplanıyor.

Adli ve idari yargı için ortak başvuru koşulları

Adli ve idari yargı hakimlik sınavları için ortak koşullar, son ilanlarda şu şekilde özetleniyor:

Vatandaşlık: Türk vatandaşı olmak.
Yaş: Giriş sınavının yapıldığı yılın 1 Ocak günü itibarıyla 35 yaşını doldurmamış olmak. Örneğin 2025 sınavı için 01.01.1990 ve sonrası doğumlular başvurabiliyor.
Genel ehliyet: Kamu haklarından yasaklı olmamak, yüz kızartıcı suçlar başta olmak üzere belirli suçlardan mahkûm olmamış olmak.
Eğitim: Adli yargıda hukuk fakültesi; idari yargıda ise hukuk fakültesi veya belirli sosyal bilimler fakülteleri (siyasal bilgiler, iktisat, maliye vb.) mezunu olmak ya da bunlara denkliği kabul edilmiş bir programdan mezun olmak.
Mesleki yeterlik sınavı: 24.10.2019 sonrası kayıt – 31.03.2024 sonrası mezuniyet grubuna giren hukuk fakültesi mezunları için HMGS’den en az 70 puan alma şartı; idari yargı için ise ilgili durumda İYÖS/HMGS şartı.

Bunlara ek olarak, güvenlik soruşturması ve arşiv araştırmasının olumlu sonuçlanması da fiilen göreve atanabilmenin vazgeçilmez bir parçası olarak kabul ediliyor.

Hangi kanun ve yönetmelikler esas alınıyor?

Hakimlik sınavına giriş şartları belirlenirken birkaç temel mevzuat birlikte uygulanıyor:

2802 sayılı Hâkimler ve Savcılar Kanunu: Hakim ve savcı yardımcılığına atanacaklarda aranacak genel nitelikleri, yaş, ehliyet, disiplin ve adli sicil yönünden temel çerçeveyi çiziyor. Güncel sınav ilanlarında başvuru koşulları doğrudan bu kanuna atıfla sayılıyor.
Hâkim ve Savcı Yardımcılığı Yönetmeliği (07.05.2024 tarihli): Adaylık sisteminden yardımcılık sistemine geçişi, yardımcılık süresini, eğitim ve atama süreçlerini ayrıntılı düzenliyor. Sınavı kazandıktan sonraki statü ve eğitim süreci bu yönetmeliğe göre yürütülüyor.
İlgili sınav kılavuzları: Her dönem için ÖSYM ve Adalet Bakanlığı tarafından yayımlanan “Adalet Bakanlığı Sınavları Başvuru Kılavuzu”nda, o yıla özgü başvuru tarihleri, yaş hesabı, puan türleri ve özel şartlar yer alıyor. Bu kılavuzlar, kanun ve yönetmelik hükümlerini somut başvuru kurallarına dönüştürüyor.

Dolayısıyla hakimlik sınavına hazırlanırken sadece ders içeriklerine değil, bu kanun ve yönetmeliklerdeki güncel hükümlere de mutlaka göz atmak, özellikle yaş, mezuniyet ve HMGS/İYÖS gibi teknik ayrıntıları bizzat metinden kontrol etmek önemli oluyor.

Adli yargı hakimlik sınavına kimler katılabilir?

Adli yargı hakimlik sınavına (güncel adıyla adli yargı hâkim ve savcı yardımcılığı giriş sınavı) katılabilmek için hem genel hem de adli yargıya özgü bazı şartları birlikte taşıman gerekir. Bu şartlar temel olarak 2802 sayılı Hâkimler ve Savcılar Kanunu, ilgili yönetmelikler ve her yıl yayımlanan sınav ilanlarında ayrıntılı şekilde düzenlenir.

Aşağıda özellikle vatandaşlık ve medeni haklar, yaş sınırı ve mezuniyet şartı yönünden adli yargı için aranan koşulları özetleyelim.

Adli yargı için aranan vatandaşlık ve medeni haklar şartı

Adli yargı hakimlik sınavına başvurmak için:

Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olmak zorunludur.
Kişinin kamu haklarından yasaklı olmaması, yani seçme–seçilme, memur olma gibi temel hakları kullanmasına engel bir mahkeme kararı bulunmamalıdır.
2802 sayılı Kanunda öngörülen şekilde, yüz kızartıcı suçlar, terör, örgütlü suçlar gibi hakimlik mesleğiyle bağdaşmayacak nitelikte bir suçtan mahkûm olmamak gerekir.

Ayrıca, sınavı kazansan bile atama aşamasında yapılacak güvenlik soruşturması ve arşiv araştırmasının olumlu sonuçlanması da fiilen mesleğe giriş için zorunlu bir unsurdur.

Adli yargı için yaş sınırı kaç, nasıl hesaplanıyor?

Güncel ilanlarda, klasik adli yargı hakim ve savcı yardımcılığı için yaş şartı şöyle belirleniyor:

Yazılı yarışma sınavının yapıldığı yılın ocak ayının birinci günü itibarıyla 35 yaşını doldurmamış olmak gerekiyor.
Örneğin sınav 2025 yılına aitse, 01.01.1990 ve sonrası doğumlular yaş şartını sağlıyor; 31.12.1989 doğumlu biri ise bu sınava yaş nedeniyle başvuramıyor.

Hukuk alanında doktora yapmış olanlar için bazı ilanlarda daha esnek bir sınır getirilebiliyor; ancak bu istisnalar her ilanda açıkça yazıldığı için, mutlaka ilgili yılın sınav duyurusuna bakmak gerekir.

Adli yargı için mezuniyet şartı: Hangi fakülteden olmak gerekiyor?

Adli yargı hakimlik sınavına başvurabilmek için temel kural, hukuk fakültesi mezunu olmak.

Türkiye’deki bir hukuk fakültesinden lisans mezunu olanlar, diğer şartları da taşıyorlarsa adli yargı sınavına başvurabilir.
Yurt dışındaki bir hukuk fakültesinden mezun olanların ise YÖK’ten denklik almış olmaları ve programlar arasındaki fark derslerini başarıyla tamamlamış sayılmaları gerekir.

Bunlara ek olarak, 24.10.2019 sonrası kayıt ve 31.03.2024 sonrası mezuniyet tarihleriyle bağlantılı olarak getirilen Hukuk Mesleklerine Giriş Sınavı (HMGS) şartı da önemlidir. 24.10.2019’dan sonra hukuk fakültesine kayıt yaptırıp 31.03.2024’ten sonra mezun olanlar, hakimlik sınavına girmeden önce HMGS’de başarılı olmak zorundadır. 31.03.2024’ten önce mezun olanlar ise bu şarttan muaftır.

Özetle:

T.C. vatandaşıysan,
Kamu haklarından mahrum değilsen,
Yaş sınırını sağlıyorsan,
Hukuk fakültesi mezunuysan (gerekliyse denklik ve HMGS şartını da yerine getiriyorsan),

adli yargı hakimlik sınavına başvuru yapma imkânın büyük ölçüde var demektir. Ayrıntı ve istisnalar için ise mutlaka ilgili yılın resmi sınav ilanını kontrol etmelisin.

İdari yargı hakimlik sınavına kimler katılabilir?

İdari yargı hakim yardımcılığı sınavına, temel olarak hukuk fakültesi mezunları ile belirli sosyal bilimler fakültelerinden mezun olan adaylar katılabiliyor. Ancak hangi bölümden mezun olursanız olun, 2802 sayılı Hâkimler ve Savcılar Kanunundaki genel nitelikleri taşımanız, yaş sınırını aşmamanız ve son düzenlemelerle getirilen ön sınav şartlarını yerine getirmeniz gerekiyor.

İdari yargı için kabul edilen fakülte ve bölümler

İdari yargı için iki ana grup söz konusu:

Hukuk fakültesi mezunları Hukuk fakültesi bitirenler, doğrudan idari yargı hakim yardımcılığı sınavına başvurabiliyor. Yabancı bir hukuk fakültesi mezunuysanız, Türkiye’deki hukuk programına göre eksik derslerden sınava girip başarı belgesi almış olmanız gerekiyor.
Hukuk dışı ama hukuk ağırlıklı programlar Her dönemde alınacak idari yargı adaylarının en fazla yüzde 20’si şu alanlardan seçilebiliyor:

Siyasal bilgiler
İdari bilimler
İktisat
Maliye

Bu bölümlerin en az 4 yıllık lisans programı olması ve müfredatta “hukuk bilgisine yeterince yer verilmiş” olması şart. Bu uygunluk, başvuru sırasında ÖSYM ve Adalet Bakanlığı tarafından transkript ve program içeriği üzerinden kontrol ediliyor; tereddüt olursa adaydan ek belge istenebiliyor.

Yabancı üniversite mezunları için ise ayrıca YÖK denkliği aranıyor; denklik olmadan bu bölümlerden mezun sayılmıyorsunuz.

İdari yargıda yaş şartı ve istisnalar

İdari yargı hakim yardımcılığı için yaş şartı, 2802 sayılı Kanunun 8. maddesine göre belirleniyor:

Genel kural: Giriş sınavının yapıldığı yılın 1 Ocak günü itibarıyla 35 yaşını doldurmamış olmak gerekiyor. Yani doğum tarihiniz, örneğin 2025 sınavı için 01.01.1990 ve sonrası olmalı.

Hukuk alanında doktora yapmış olanlar için ayrı bir istisna var. İlgili sınav ilanlarında, hukuk doktoralı adayların yalnızca mülakata başvurabildiği ve bu kişiler için üst yaş sınırının 45 olduğu belirtiliyor. Bu durumda da yine “sınavın yapıldığı yılın 1 Ocak günü itibarıyla 45 yaşını doldurmamış olmak” aranıyor.

Özetle:

Lisans mezunları için üst sınır 35,
Hukuk doktoralı adaylar için (yazılıdan muaf başvuru halinde) üst sınır 45.

İdari yargı için ek koşullar var mı?

İdari yargı hakimlik sınavına katılmak için, mezuniyet ve yaş dışında bazı ortak koşullar da aranıyor:

Türk vatandaşı olmak
Kamu haklarından yasaklı olmamak
Askerlikle ilişiği bulunmamak; askerliği yapmış, tecilli veya yedeğe geçirilmiş olmak
Hakimlik görevini sürekli yapmaya engel bedensel ya da ruhsal hastalık veya engellilik halinin bulunmaması
2802 sayılı Kanunda sayılan disiplin ve adli sicil yönünden olumsuz bir durumun olmaması (belirli suçlar ve meslekten çıkarma halleri engel sayılıyor)

Son yıllardaki ilanlarda ayrıca, bazı aday grupları için İdari Yargı Ön Sınavı (İYÖS) şartı getirildi. Özellikle 24.10.2019’dan sonra siyasal bilgiler, iktisat, maliye gibi fakültelere kayıt yaptırıp 31.03.2024’ten sonra mezun olanların, idari yargı hakim yardımcılığı sınavına girebilmesi için İYÖS’ten en az 70 puan almış olması gerekiyor.

Yani idari yargı için yalnızca “bölümüm uygun mu?” sorusuna değil, “yaşım, ön sınav durumum ve genel niteliklerim uygun mu?” sorularına da birlikte bakmak gerekiyor.

Avukatlıktan hakimliğe geçiş sınavına kimler başvurabilir?

Avukatlıktan hakimliğe geçiş, 2802 sayılı Hâkimler ve Savcılar Kanununda düzenlenmiş özel bir yol. Esas olarak, diğer hakim adaylarında aranan genel şartları taşıyan ve belirli bir süre fiilen avukatlık yapmış olanlar bu sınava başvurabiliyor. İlgili hükümlere göre, avukatlıktan geçiş için aranan temel şartlar özetle şöyle: Türk vatandaşı olmak, medeni hakları kullanma ehliyetine sahip bulunmak, yüz kızartıcı suçlardan mahkûm olmamak, güvenlik soruşturması ve arşiv araştırmasından olumlu sonuç almak ve kanunda öngörülen yaş ile mesleki kıdem şartlarını sağlamak.

Bu adaylar için ÖSYM tarafından ayrı bir “Avukatlar için Adli Yargı Hakim ve Savcı Yardımcılığı Yazılı Yarışma Sınavı” yapılmakta; başvuru koşulları ve özel hükümler her yıl yayımlanan kılavuzda ayrıntılı olarak gösteriliyor.

Fiili avukatlık süresi kaç yıl olmalı, nasıl hesaplanıyor?

Avukatlıktan hakimliğe geçişte fiili avukatlık süresi en az beş yıl olmalı. Bu süre, 2802 sayılı Kanunun avukatlıktan geçişe ilişkin bendinde açıkça “mesleklerinde fiilen en az beş yıl çalışmış olmak” şeklinde ifade ediliyor.

Hesaplama yapılırken genellikle şu esaslar dikkate alınıyor:

Avukatlık ruhsatının alındığı ve baroya kaydın yapıldığı tarihten itibaren fiilen serbest ya da sözleşmeli avukat olarak çalışılan dönemler,
Avukatlık mesleğinin fiilen icra edilmediği, örneğin uzun süreli ücretsiz izin, farklı bir mesleğe geçiş gibi dönemler süre hesabına katılmıyor.

ÖSYM ve Adalet Bakanlığı kılavuzlarında, hangi sürelerin “fiili avukatlık” sayılacağına ilişkin ayrıntılar yer alıyor; başvuru yapmadan önce mutlaka güncel kılavuzu kontrol etmek gerekiyor.

Hangi belgelerle avukatlık süresi ispat ediliyor?

Fiili avukatlık süresini ispat için genellikle şu belgeler isteniyor:

Baro tarafından verilen üyelik ve kıdem yazısı (baroya giriş tarihi, halen kayıtlı olup olunmadığı, varsa istifa veya nakil bilgileri),
Türkiye Barolar Birliği veya ilgili barodan alınan kıdem ve disiplin durumu yazısı,
Avukatlık ruhsatnamesi örneği,
Serbest avukatlar için vergi kaydı ve meslek icrasına ilişkin bazı resmi kayıtlar gerektiğinde talep edilebiliyor.

Başvuru kılavuzlarında, hangi belgenin nasıl yükleneceği veya teslim edileceği adım adım açıklanıyor. Eksik ya da çelişkili belge sunulması, başvurunun reddine veya daha sonra atamanın iptaline yol açabileceği için, barodan alınan yazıların tarih ve içeriklerini dikkatle kontrol etmek önemli.

Avukatlıktan geçişte yaş ve mezuniyet açısından özel durumlar

Avukatlıktan hakimliğe geçişte yaş şartı, klasik adaylığa benzer şekilde giriş sınavının yapıldığı yılın ocak ayının son günü itibarıyla 35 yaşını doldurmamış olmak şeklinde uygulanıyor. Yani sınavın yapıldığı yılın 31 Ocak günü 35 yaşını bitirmişsen, genel kural olarak bu yoldan başvuru yapamıyorsun.

Mezuniyet açısından ise:

Temel şart, hukuk fakültesi mezunu olmak.
Yabancı bir hukuk fakültesinden mezun olanlar için, Türkiye’deki hukuk fakülteleri programına göre eksik derslerden sınava girip başarı belgesi alma ve YÖK denklik işlemlerini tamamlama zorunluluğu var.

Avukatlıktan geçişte ayrıca, yeni sistemde getirilen Hukuk Mesleklerine Giriş Sınavı (HMGS) şartı da önem kazanıyor. Belirli tarihlerden sonra kayıt yaptıran veya mezun olan hukukçular için, hakimlik sınavına girmeden önce HMGS’de başarılı olma zorunluluğu getirildi. Bu durum, avukatlıktan geçiş yapacak adayları da etkileyebiliyor; hangi mezuniyet ve kayıt tarihleri için HMGS şartı arandığı, güncel yönetmelik ve kılavuzlarda ayrıntılı olarak düzenlenmiş durumda.

Özetle, avukatlıktan hakimliğe geçiş düşünüyorsan; beş yıllık fiili avukatlık süreni, yaşını ve hukuk mezuniyetine ilişkin belgelerini birlikte değerlendirmen, tereddüt ettiğin noktalarda ise mutlaka güncel mevzuat ve sınav kılavuzuna bakman gerekiyor.

Hukuk Mesleklerine Giriş Sınavı (HMGS) ve İdari Yargı Ön Sınavı (İYÖS) şartı

Kimler için HMGS’ye girme zorunluluğu var?

HMGS, hukuk fakültesi mezunlarının avukatlık stajına başlamak, hakim ve savcı yardımcılığı sınavına girmek ve noterlik stajına başlamak için geçmeleri gereken bir yeterlilik sınavı olarak düzenlendi.

HMGS’ye girme zorunluluğu, özetle şu grubu kapsar:

24.10.2019 tarihinden sonra hukuk fakültesine (veya HMGS kapsamındaki diğer ilgili programlara) kayıt yaptıranlardan,
31.03.2024 tarihinden sonra mezun olanlar.

Bu kişiler için HMGS’de başarılı olmak, mesleğe girişte zorunlu bir ön şart haline gelmiştir.

Buna karşılık:

24.10.2019’dan önce hukuk fakültesine kayıt yaptıranlar,
24.10.2019’dan sonra kayıt yaptırmış olsa bile 31.03.2024’ten önce mezun olanlar,

HMGS şartından muaftır; yani bu sınavı kazanma zorunlulukları yoktur.

Kimler için İdari Yargı Ön Sınavı zorunlu?

İdari Yargı Ön Sınavı (İYÖS), idari yargı hakim yardımcılığı sınavına girmek isteyen ve hukuk fakültesi dışındaki belirli bölümlerden mezun olan adaylar için getirilen bir ön eleme sınavıdır.

İYÖS zorunluluğu da HMGS ile aynı mantıkla uygulanır:

24.10.2019’dan sonra, İYÖS’e girmeye imkân veren lisans programlarına kayıt yaptıran,
Ve bu programlardan 31.03.2024 tarihinden sonra mezun olanlar,

idari yargı hakim yardımcılığı sınavına girebilmek için önce İdari Yargı Ön Sınavında başarılı olmak zorundadır.

31.03.2024’ten önce mezun olanlar ise, kayıt tarihleri 24.10.2019’dan sonra olsa bile, kanundaki geçiş hükmü nedeniyle İYÖS şartından muaftır.

24.10.2019 sonrası kayıt – 31.03.2024 sonrası mezuniyet ne anlama geliyor?

Bu iki tarih, HMGS ve İYÖS bakımından bir tür “dönüm noktası” niteliğinde:

24.10.2019: 2547 sayılı Yükseköğretim Kanununa eklenen düzenleme ile hukuk mesleklerine girişte sınav şartı getirildi. Bu tarihten sonra ilgili programlara kayıt olanlar, kural olarak HMGS veya İYÖS şartına tabi kabul ediliyor.
31.03.2024: Geçici 80. madde ile getirilen istisna gereği, 24.10.2019 sonrası kayıtlı olup bu tarihten önce mezun olanlar için sınav şartı uygulanmıyor. Yani bu grup, “geçiş dönemi” öğrencileri olarak sınavdan muaf tutuldu.

Dolayısıyla:

Eğer kayıt tarihin 24.10.2019’dan önce ise, mezuniyet tarihin ne olursa olsun HMGS / İYÖS zorunlu değil.
Kayıt tarihin 24.10.2019’dan sonra ve mezuniyetin 31.03.2024’ten önce ise, yine sınavdan muaftasın.
Kayıt tarihin 24.10.2019’dan sonra ve 31.03.2024’ten sonra mezun olduysan, artık HMGS veya İYÖS (hangi mesleğe ve hangi programa göre gerekiyorsa) zorunlu hale geliyor.

Bu yüzden kendi durumunu değerlendirirken mutlaka hem fakülteye ilk kayıt tarihine hem de mezuniyet tarihine (yurt dışı mezunlarında bazen denklik / fark derslerini tamamlama tarihine) dikkat etmek gerekiyor.

Yaş şartı, askerlik durumu ve sağlık kriterleri

Hakimlikte yaş şartı nasıl belirleniyor, yaş hesabı örnekleri

Hakimlik sınavlarında yaş şartı, ilgili sınav ilanında açıkça yazılır ve “sınavın yapıldığı yılın belirli bir günü itibarıyla” hesaplanır. Genel kural, adli ve idari yargı ilk derece hakimlik sınavlarında üst yaş sınırının 35 olmasıdır. Ancak bu sınırın tam tarihi, her dönem yayımlanan sınav ilanında “doğmuş olmak / doğmamış olmak” şeklinde netleştirilir.

Yaş hesabı yapılırken:

Esas alınan tarih, sınavın yapıldığı yıl için ilanda belirtilen gündür.
“35 yaşını doldurmamış olmak” deniyorsa, o tarihte henüz 36 yaşına girmemiş olmanız gerekir.
Doğum günü o tarihten sonra olanlar, o yıl için yaş şartını sağlamış sayılır.

Örnek:

İlanda “01.01.1990 ve sonrası doğumlular başvurabilir” deniyorsa, 31.12.1989 doğumlu biri başvuramaz, 01.01.1990 doğumlu biri başvurabilir.
“Sınav tarihi itibarıyla 35 yaşını doldurmamış olmak” deniyorsa ve sınav 15.06.2025’te ise, 16.06.1989 doğumlu bir aday şartı sağlarken, 14.06.1989 doğumlu aday sağlamaz.

Bazı özel alım ve avukatlıktan geçiş sınavlarında yaş sınırı biraz daha yüksek veya farklı şekilde düzenlenebilir. Bu nedenle, mutlaka ilgili yılın resmi sınav ilanındaki yaş maddesine bakarak kendi doğum tarihinizi gün/ay/yıl bazında kontrol etmeniz gerekir.

Askerlik durumu: Tecil, muafiyet, yapılmış olma şartları

Erkek adaylar için hakimlik sınavında aranan temel şart, askerlikle ilişiğin bulunmamasıdır. Bu ifade, genellikle şu durumları kapsar:

Askerliğini fiilen yapmış olmak
Kanunen muaf sayılmak (sağlık sebebiyle veya başka bir yasal gerekçeyle)
Tecilli olmak ve tecil süresinin, sınav ve atama sürecini engellemeyecek durumda bulunması

Sınava başvuru aşamasında çoğu zaman, “askerlikle ilişiği olmadığına dair beyan” istenir; belge ise atama aşamasında talep edilir. Ancak:

Tecil süresi çok kısa ise ve atama tarihine kadar askerlik sorunu çıkacaksa, bu durum problem yaratabilir.
Yoklama kaçağı, bakaya gibi statülerde olanların başvurusu kabul edilmeyebilir veya süreç içinde elenebilir.

Bu yüzden, başvurmadan önce e-devlet üzerinden askerlik durum belgeni kontrol etmen ve tereddüt varsa askerlik şubesinden yazılı bilgi alman önemlidir.

Hakimlik görevine engel sağlık ve engellilik halleri neler?

Hakimlik, hem bedensel hem de ruhsal açıdan belirli bir yeterlilik gerektiren bir kamu görevidir. Bu nedenle, sağlık şartları ilgili kanun ve yönetmeliklerde ayrıntılı biçimde düzenlenmiştir. Genel çerçeve şöyle özetlenebilir:

Görevin sürekli yapılmasına engel olacak düzeyde bedensel veya ruhsal hastalık, sakatlık ya da engellilik hali bulunmamalıdır.
Ağır psikiyatrik rahatsızlıklar, ciddi nörolojik hastalıklar, ileri derecede görme veya işitme kaybı gibi durumlar, kurul raporuna göre engel sayılabilir.
Değerlendirme, genellikle tam teşekküllü bir hastaneden alınan sağlık kurulu raporu üzerinden yapılır.

Engelli adaylar açısından önemli nokta şu:

Engellilik tek başına otomatik bir engel değildir. Önemli olan, hakimlik görevini yapmaya fiilen engel olup olmadığıdır.
Örneğin, hafif düzeyde ortopedik engeli olan, masa başı görevleri rahatlıkla yerine getirebilen bir aday, sağlık kurulu raporuyla uygun görülürse hakimlik yapabilir.

Son aşamada, atama öncesi yapılan sağlık kontrolünde kurul, adayın durumunu mevzuata göre değerlendirir. Bu nedenle, kronik bir rahatsızlığın veya engellilik halinin varsa, önceden bir uzman hekime ve mümkünse sağlık kurulu birimine danışarak “hakimlik görevine engel olur mu?” sorusuna yazılı veya en azından net bir tıbbi görüş alman, ileride sürpriz yaşamamak için çok faydalı olacaktır.

Disiplin, adli sicil ve güvenlik soruşturması yönünden aranan nitelikler

Hakimlik sınavına başvururken sadece eğitim ve yaş şartı değil, adli sicil, disiplin geçmişi ve güvenlik soruşturması sonuçları da belirleyici oluyor. Bu alanlarda aranan nitelikler, esas olarak 2802 sayılı Hâkimler ve Savcılar Kanunu, 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu ve ilgili yönetmeliklere dayanıyor. Bu yüzden “nasıl olsa sınavı kazanırsam gerisi gelir” demeden, kendi hukuki durumunu önceden netleştirmek önemli.

Sabıka kaydı, ertelenmiş cezalar ve affedilen suçlar nasıl değerlendiriliyor?

Hakimlik için temel ilke, “hakimlik mesleği ile bağdaşmayacak nitelikte suç işlememiş olmak” şeklinde özetlenebilir. Uygulamada şu noktalar öne çıkıyor:

Kasten işlenen suçlar: Özellikle yüz kızartıcı, kamu güvenine karşı, zimmet, rüşvet, irtikap, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, ihaleye fesat, görevi kötüye kullanma gibi suçlar, çoğu zaman mesleğe engel kabul ediliyor.
Taksirli suçlar (örneğin basit trafik kazası kaynaklı mahkûmiyetler) genellikle daha esnek değerlendirilse de, olayın niteliği ve cezanın ağırlığı dikkate alınıyor.
Hükmün açıklanmasının geri bırakılması (HAGB), cezanın ertelenmesi veya seçenek yaptırımlar, adli sicil kaydında görünmese bile, güvenlik soruşturması ve arşiv araştırmasında ortaya çıkabiliyor. Bu durumda, işlenen fiilin niteliği ve üzerinden geçen süre önem kazanıyor.
Genel veya özel af ile ortadan kalkan mahkûmiyetler, teknik olarak ceza sonuçlarını kaldırsa da, işlenen fiil tamamen “yok sayılıyor” anlamına gelmiyor. Özellikle ağır ve meslekle bağdaşmayan suçlarda, af sonrası bile olumsuz değerlendirme yapılabiliyor.

Özetle, “sabıkam silindi, sorun kalmadı” düşüncesi her zaman geçerli değil. Esas olan, işlenen fiilin hakimlik mesleğinin gerektirdiği dürüstlük, tarafsızlık ve güven duygusuyla bağdaşması. Tereddütlü durumlarda, ilgili mahkeme kararları ve mevzuat çerçevesinde bireysel değerlendirme yapılıyor.

Disiplin cezası alanlar veya meslekten çıkarılanlar sınava girebilir mi?

Disiplin geçmişi, özellikle kamu görevlileri ve avukatlar için kritik.

Kamu görevlileri açısından, 657 sayılı Kanuna göre devlet memurluğundan çıkarma cezası almış olanlar, çoğu zaman kamu görevine yeniden atanamıyor. Bu durum, hakimlik mesleğine giriş için de ciddi bir engel.
Daha hafif disiplin cezaları (uyarma, kınama, kısa süreli aylıktan kesme gibi) tek başına otomatik engel sayılmayabiliyor; ancak güvenlik soruşturması ve mülakat aşamasında adayın genel tutum ve davranışları değerlendirilirken dikkate alınıyor.
Avukatlıktan sürekli çıkarma veya baro levhasından silinme gibi ağır disiplin yaptırımları, avukatlıktan hakimliğe geçişte neredeyse her zaman olumsuz sonuç doğuruyor. Çünkü bu tür kararlar, mesleki güvenilirliğin ciddi biçimde zedelendiği anlamına geliyor.

Sonuç olarak, disiplin cezası almış olmak tek başına “asla giremezsin” demek değildir; ancak cezanın türü, nedeni ve üzerinden geçen süre, adayın mesleğe uygunluğu değerlendirilirken ayrıntılı biçimde incelenir.

Güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması olumsuz çıkarsa ne olur?

Hakimlik sınavını kazanmak, tek başına atanmak için yeterli değil. Atama öncesinde güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması yapılıyor ve bu aşama, özellikle son yıllarda çok daha belirleyici hale geldi.

Güvenlik soruşturmasında:

Terör örgütleriyle, yasadışı yapılarla veya organize suç gruplarıyla irtibat ve iltisak iddiaları,
Devlete sadakat ve tarafsızlıkla bağdaşmayan faaliyetler,
Aşırı borçluluk, kumar, yasa dışı bahis gibi kişinin bağımsızlığını ve tarafsızlığını zedeleyebilecek durumlar,
Sosyal medya paylaşımları da dahil olmak üzere, şiddeti, nefreti veya hukuka aykırı eylemleri teşvik eden davranışlar

ayrıntılı biçimde inceleniyor.

Eğer güvenlik soruşturması veya arşiv araştırması olumsuz sonuçlanırsa:

Adayın atanması yapılmıyor; sınavı kazanmış olsa bile mesleğe kabul edilmiyor.
Karara karşı idari yargıda dava açma imkânı bulunuyor. Mahkeme, idarenin değerlendirmesinin hukuka uygun olup olmadığını denetliyor.
Daha sonra koşullar değişir, olumsuzluğa neden olan durum ortadan kalkar ve mevzuat izin verirse, aday yeniden başvuru yapmayı deneyebilir; ancak bu her zaman mümkün olmayabilir ve somut olaya göre değişir.

Bu nedenle, hakimlik sınavına hazırlanan bir adayın, sadece adli sicil kaydını değil, sosyal çevresini, dijital izlerini ve disiplin geçmişini de gerçekçi biçimde gözden geçirmesi, ileride hayal kırıklığı yaşamamak için çok önemli.

Yurt dışı mezunları ve denklik alanların hakimlik sınavına başvurusu

Yurt dışında hukuk veya idari yargı ile ilgili alanlarda lisans eğitimi alıp Türkiye’de hakimlik yapmak isteyenler için ilk ve vazgeçilmez adım YÖK denklik süreci. Denklik olmadan ne HMGS’ye ne de İdari Yargı Ön Sınavına (İYÖS) başvuru yapılamıyor. Bu yüzden, planlamayı yaparken hem denklik şartlarını hem de HMGS / İYÖS muafiyet tarihlerini birlikte düşünmek gerekiyor.

Yabancı üniversite mezunları için YÖK denklik şartı

Yabancı bir üniversiteden mezun olup Türkiye’de hakimlik sınavına girmek isteyen herkes için temel kural şu:

Diplomanın tanınması ve YÖK’ten denklik belgesi alınması zorunlu.

Hukuk mezunları için denklik, “Yurtdışı Yükseköğretim Diplomaları Tanıma ve Denklik Yönetmeliği” çerçevesinde veriliyor. 15.03.2024 tarihli değişiklikle, belirli sıralamalarda yer alan üniversitelerden mezun olanlara bazı kolaylıklar getirildi. Örneğin, YÖK’ün kabul ettiği uluslararası sıralamalarda ilk 400’deki üniversitelerin hukuk programlarından mezun olanlara doğrudan denklik verilebiliyor.

Bunun dışındaki üniversiteler için YÖK:

Program içeriğini,
Eğitim süresini,
Gerekirse fark dersleri ve seviye tespit sınavlarını dikkate alarak denklik kararı veriyor.

Hukuk mezunu olup Türkiye’de hakimlik hedefleyen bir yurt dışı mezunu için pratik sıra genelde şöyle:

YÖK’e denklik başvurusu,
Gerekirse fark derslerini Türkiye’de bir hukuk fakültesinde tamamlama,
Fark dersleri ve sınavlar bittikten sonra denklik belgesini alma,
Ardından HMGS’ye (veya idari yargı için İYÖS’e) başvurma.

Denklik belgesi olmadan, “yurt dışı hukuk mezunuyum, HMGS’ye gireyim, sonra denklik alırım” yaklaşımı şu anki mevzuata göre mümkün değil.

Denklik belgesi olanların HMGS ve İYÖS yönünden dikkat etmesi gerekenler

Hukuk Mesleklerine Giriş Sınavı (HMGS) ve İdari Yargı Ön Sınavı (İYÖS) için yayımlanan ilanda, kimlerin bu sınavlara girebileceği açıkça belirtiliyor:

HMGS’ye;
Türkiye’deki hukuk fakültelerinden mezun olanlar,
Yabancı bir hukuk fakültesini bitirip, Türkiye’deki hukuk programlarına göre eksik kalan derslerden sınava girip başarılı olarak denklik belgesi almış bulunanlar başvurabiliyor.
İYÖS’e;
Siyasal bilgiler, idari bilimler, iktisat, maliye gibi alanlarda en az dört yıllık eğitim veren fakültelerden mezun olanlar,
Bu alanlarda eğitim veren yabancı yükseköğretim kurumlarından mezun olup diplomalarına denklik verilmiş olanlar başvurabiliyor.

Burada yurt dışı mezunları için iki kritik nokta var:

Denklik belgesinin türü ve kapsamı

Denklik belgenizde programınızın “hukuk lisansına denktir” veya idari yargı için ilgili alanlara (siyasal bilgiler, iktisat vb.) denk olduğunun açıkça yazması gerekiyor.
Sadece “yükseköğretim diploması tanınmıştır” gibi genel bir ifade, HMGS veya İYÖS başvurusu için yeterli olmayabilir.

24.10.2019 – 31.03.2024 tarih aralığı ve muafiyetler HMGS ve İYÖS için getirilen baraj, 24.10.2019’dan sonra ilgili yükseköğretim kurumlarına kayıt yaptıran ve 31.03.2024’ten sonra mezun olanlar için uygulanıyor.

Yurt dışı mezunları açısından ise, “mezuniyet tarihi” biraz farklı yorumlanıyor:

Adalet Bakanlığı ve baroların duyurularında, yurt dışı hukuk fakültesi mezunları için HMGS’ye tabi olup olunmadığının belirlenmesinde, fark derslerinin başarıyla tamamlandığı tarihin esas alınacağı belirtiliyor.
Yani, yurt dışında mezun olmuş olsanız bile, Türkiye’deki hukuk programına göre eksik dersleri ne zaman bitirdiğiniz, HMGS yükümlülüğünüzü belirleyebiliyor.

Bu nedenle:

Eğer 24.10.2019’dan önce yurt dışındaki hukuk fakültesine kayıt olduysanız, genel kural olarak HMGS / İYÖS şartından muaftınız.
24.10.2019’dan sonra kayıt olup, 31.03.2024’ten önce mezun olduysanız (veya denklik için gerekli fark derslerini bu tarihten önce tamamladıysanız), yine muafiyet kapsamına girme ihtimaliniz var.
Bu tarihlerin dışında kalan yurt dışı mezunları için ise, denklik alındıktan sonra HMGS veya İYÖS’e girip en az 70 puan alma şartı gündeme geliyor.

Özetle, yurt dışı mezunu olup hakimlik hedefliyorsanız:

Önce YÖK denklik sürecinizi netleştirin,
Denklik belgenizdeki program ifadesini ve fark derslerini bitirdiğiniz tarihi dikkatle kontrol edin,
Ardından, bu tarihler ışığında HMGS / İYÖS’e tabi misiniz, yoksa muaf mısınız sorusunu resmi ilan ve duyurulara bakarak netleştirin.

Küçük ama önemli tavsiye: Denklik belgenizin bir kopyasını ve fark derslerini bitirdiğiniz tarihi gösteren resmi yazıları, HMGS veya İYÖS başvurusu yaparken mutlaka elinizin altında bulundurun; olası tereddütlerde bu belgeler işinizi çok kolaylaştırır.

Hakimlik sınavına kimler başvuramaz, hangi durumlarda başvuru reddedilir?

Hakimlik sınavına başvuramayanlar, aslında “kimler hakim olamaz?” sorusunun da cevabını oluşturur. Başvuru kılavuzları, 2802 sayılı Hâkimler ve Savcılar Kanunu ve ilgili mevzuata dayanarak bazı kişileri en baştan eler. Bu şartlar sağlanmıyorsa, sistem başvuruyu kabul etmez ya da daha sonra tespit edildiğinde başvuru geçersiz sayılır.

Kanunen hakimlik yapamayacak kişiler

Genel çerçeve şöyle özetlenebilir:

Türk vatandaşı olmayanlar hakimlik sınavına başvuramaz.
Medeni hakları kullanma ehliyeti kısıtlı olanlar (örneğin kısıtlılık kararı bulunanlar) hakim olamaz.
Hakimlik ve savcılıkla bağdaşmayacak nitelikte suçtan mahkûm olanlar başvuramaz. Özellikle;
Kasten işlenen bir suçtan belirli bir süreyi aşan hapis cezası alanlar,
Yüz kızartıcı suçlar, zimmet, irtikap, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, güveni kötüye kullanma, ihaleye fesat, edimin ifasına fesat, suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerini aklama, kaçakçılık gibi suçlardan mahkûm olanlar,
Terör ve örgütlü suçlar kapsamında mahkûmiyeti bulunanlar, genellikle elenme sebebidir.
Kamu görevinden çıkarma veya meslekten çıkarma cezası alanlar (hakim, savcı, avukat, memur vb.) çoğu durumda hakimlik için uygun görülmez.
Hakimlik mesleğiyle bağdaşmayacak derecede kötü şöhret sahibi olduğu değerlendirilenler de güvenlik soruşturması aşamasında elenebilir.

Bu sayılanların bir kısmı, affa uğrasa bile hakimlik için engel olmaya devam edebilir; çünkü burada esas alınan, “memuriyete ve özellikle yargı görevine layıklık” ölçütüdür.

Başvuru sırasında en sık karşılaşılan engeller ve örnek durumlar

Uygulamada başvurunun reddine veya daha sonra iptaline yol açan yaygın durumlar şunlardır:

Yaş şartını kaçırmak Adli ve idari yargı hakim yardımcılığı için, giriş sınavının yapıldığı yılın 1 Ocak günü itibarıyla 35 yaşını doldurmamış olmak gerekir. Avukatlıktan geçişte ise bu sınır 45 yaş olarak uygulanır. Bu tarihler esas alınarak yapılan hesapta bir gün bile aşım varsa başvuru kabul edilmez.
Mezuniyet ve denklik sorunları

Hukuk fakültesi mezunu olmayanlar (veya idari yargı için kabul edilen bölümlerden mezun olmayanlar) başvuramaz.
Yurt dışı mezunlarında YÖK denklik belgesi yoksa, sistem başvuruyu kabul etse bile daha sonra işlem iptal edilebilir.

Eksik veya gerçeğe aykırı beyan

Adli sicil kaydında görünen bir mahkûmiyeti “yok” gibi beyan etmek,
Devam eden soruşturma veya disiplin işlemlerini gizlemek, başvurunun reddine ve ileride kazanılmış hakların da kaybına yol açabilir.

Disiplin ve meslekten çıkarma geçmişi Daha önce kamu görevinden, avukatlıktan, hakimlikten veya savcılıktan çıkarma cezası alanların başvuruları çoğu zaman kabul edilmez. Bu durum, güvenlik soruşturması ve arşiv araştırmasında ortaya çıkar.
Güvenlik soruşturması olumsuzluğu Yazılı sınavı ve mülakatı geçen bir aday bile, güvenlik soruşturması ve arşiv araştırması olumsuz sonuçlanırsa atanmamış sayılır. Bu durumda sınavı kazanmış olmak tek başına yeterli değildir.
Askerlik ve sağlıkla ilgili engeller

Askerlikle ilişiği “bakaya” veya “kaçak” durumda olan erkek adayların başvuruları reddedilebilir.
Hakimlik görevini sürekli yapmaya engel ciddi bir sağlık durumu veya ağır engellilik hali, sağlık kurulu raporuna göre engel sayılabilir.

Özetle, sadece sınavı kazanmak değil, temiz adli sicil, uygun disiplin geçmişi, olumlu güvenlik soruşturması ve tam hukuki ehliyet de hakimlik için zorunlu. Başvuru yapmadan önce kendi durumunu bu başlıklar altında dürüstçe gözden geçirmek, ileride hayal kırıklığı yaşamamak için çok önemli.

Hakimlik sınavına başvurmadan önce kendi durumunu nasıl kontrol edebilirsin?

Hakimlik sınavına başvurmadan önce kendi durumunu sistemli biçimde kontrol etmek, hem zaman kaybını hem de sonradan yaşanabilecek hayal kırıklıklarını önler. Aşağıdaki adımları tek tek uygulayarak, başvuru şartlarına uyup uymadığını kendin de büyük ölçüde görebilirsin.

Kendi eğitim, yaş ve diğer şartlarını adım adım gözden geçirme

Önce sakin bir şekilde bir “kontrol listesi” çıkar. Bunu bir kâğıda ya da dijital bir not uygulamasına yazabilirsin. Temel başlıklar şöyle olabilir:

Eğitim durumu

Mezun olduğun fakülte ve bölümün adını, mezuniyet tarihini ve not durumunu yaz.
Hukuk fakültesi mezunuysan, diplomanın veya geçici mezuniyet belgenin elinde olup olmadığını kontrol et.
Yurt dışı mezunuysan, YÖK denklik belgenin tarihini ve kapsamını not et.
HMGS veya İYÖS’e tabi olup olmadığını, hangi yıl girdiğini ve sonucu (başarılı/başarısız) mutlaka kaydet.

Yaş ve tarih şartları

Kimlikte yazan doğum tarihini esas alarak, ilgili sınav ilanında belirtilen “doğmuş olmak / doğmamış olmak” ifadelerine göre yaşını hesapla.
Hesap yaparken:
İlanda belirtilen “son başvuru tarihi”ni esas al.
Gerekirse basitçe şu yolu izle: “Son başvuru yılı” eksi “doğum yılı” yap, sonra ay ve günü kontrol ederek bir yaş eklenip eklenmeyeceğine bak.
Sınırda kalıyorsan (örneğin tam o gün 35 yaşını dolduruyorsan), mutlaka resmi ilandaki ifadeyi tekrar oku ve tereddütte kalırsan yetkili kuruma sor.

Vatandaşlık ve medeni haklar

Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olup olmadığını ve çifte vatandaşlık durumun varsa bunun hakimlik açısından engel teşkil edip etmediğini kontrol et.
Medeni hakları kullanma ehliyetini sınırlayan bir mahkeme kararı olup olmadığını düşün; varsa kararın içeriğini mutlaka bir hukukçuyla değerlendir.

Askerlik durumu (erkek adaylar için)

Askerlik durum belgeni e-Devlet’ten kontrol et.
“Yapmış”, “muaf” ya da “tecil” durumlarından hangisinde olduğunu netleştir.
Tecilliysen, tecil bitiş tarihinin sınav ve atama sürecine denk gelip gelmediğine bak.

Adli sicil, disiplin ve mesleki geçmiş

e-Devlet’ten adli sicil kaydını indir.
Daha önce bir disiplin cezası, memuriyetten çıkarma, meslekten ihraç gibi bir durum yaşadıysan, kararın tarihini ve gerekçesini not et.
Avukatlıktan geçiş düşünüyorsan, baro kaydın, disiplin dosyan ve fiili avukatlık süreni gösteren belgeleri gözden geçir.

Sağlık durumu

Hakimlik görevini sürekli yapmana engel olabilecek bir sağlık sorunun olup olmadığını kendi açından değerlendir.
Daha önce devlet memurluğuna girişte sağlık kurulu raporu aldıysan, oradaki kayıtları hatırla; gerekirse yeni bir değerlendirme için hastaneye başvurmayı planla.

Bu adımları yazılı hale getirdiğinde, hangi noktada “tamamım”, hangi noktada “emin değilim” dediğini çok daha net görürsün. Emin olmadığın her maddeyi ayrıca işaretle; bunlar için mutlaka resmi kaynaktan teyit almaya çalış.

Tereddüt edilen durumlarda resmi bilgi alabileceğin adresler ve kaynaklar

Hakimlik sınavı şartları konusunda en güvenilir bilgi, her zaman resmi metinler ve yetkili kurumlar üzerinden alınan bilgidir. Tereddüt yaşadığında şu yolları kullanabilirsin:

Resmi sınav ilanı ve kılavuzlar
İlgili yılın hakimlik sınavı ilanını ve başvuru kılavuzunu dikkatle oku.
Özellikle “başvuru şartları”, “yaş şartı”, “eğitim şartı”, “HMGS/İYÖS şartı”, “disiplin ve adli sicil” başlıklarını satır satır incele.
Kılavuzda yer alan örnek açıklamalar, sınırda kalan durumlar için çoğu zaman yol göstericidir.
Adalet Bakanlığı ve sınavı yapan kurumun duyuruları
Sınavı hangi kurum yapıyorsa, o kurumun resmi internet sitesindeki duyuruları takip et.
Sıkça sorulan sorular bölümü varsa, özellikle yaş, denklik, HMGS/İYÖS ve avukatlıktan geçişle ilgili kısımları oku.
YÖK ve denklikle ilgili resmi açıklamalar
Yurt dışı mezunuysan, YÖK’ün denklikle ilgili sayfalarındaki güncel şartları incele.
Denklik belgenin hangi düzeyde olduğunu (lisans, yüksek lisans vb.) ve Türkiye’de hangi programa denk sayıldığını netleştir.
Baro ve meslek örgütleri
Avukatlıktan hakimliğe geçiş düşünüyorsan, kayıtlı olduğun baronun ilgili biriminden fiili avukatlık sürenin nasıl hesaplanacağı ve hangi belgelerin gerektiği konusunda bilgi isteyebilirsin.
Doğrudan yazılı soru sorma imkânı
Bazı tereddütler (örneğin belirli bir disiplin cezasının engel olup olmadığı, belirli bir sağlık durumunun nasıl değerlendirileceği) çok özel olabilir.
Bu gibi durumlarda, yetkili kuruma yazılı olarak soru yöneltmek ve mümkünse yazılı cevap almak, ileride doğabilecek uyuşmazlıklarda elini güçlendirir.

Son olarak, internetteki forum ve sosyal medya yorumlarını sadece “genel fikir” edinmek için kullan; asıl kararı mutlaka resmi metinlere ve yetkili kurumlardan aldığın bilgilere göre ver. Böylece hakimlik sınavına başvurmadan önce kendi durumunu hem gerçekçi hem de güvenli biçimde değerlendirmiş olursun.